Bawełna od lat jest jednym z najpopularniejszych materiałów na świecie. Jest niedroga, komfortowa, łatwo się pierze i nie trzyma brzydkich zapachów, w przeciwieństwie do materiałów syntetycznych, które ciężko się czyści. W dodatku jest naturalna, więc nie szkodzi środowisku. Czy jednak do końca jest to prawdą?
Takie przekonanie panowało bardzo długo i w dalszym ciągu niewiele osób zdaje sobie sprawę, jak naprawdę wyglądają uprawy tej rośliny. W latach 90. XX w. w USA, na pola bawełny, stanowiących około 1% wszystkich gruntów rolnych, wylewano 10% chemikaliów zużywanych przez rolnictwo. Na świecie, około 25% wszystkich środków owadobójczych i 10% pestycydów było zużywanych przy jej produkcji. Obecnie liczby te są nieco mniejsze, jednak nadal są to bardzo, bardzo duże ilości.
Taka sytuacja ma katastrofalny wpływ na środowisko – zanieczyszcza ziemię, wodę i powietrze, szkodzi zwierzętom, wyjaławia glebę. Używanie tak dużych ilości bardzo szkodliwych chemikaliów nie jest bez wpływu również na zdrowie ludzi pracujących przy uprawach. Dochodzi do sporej ilości zatruć. Szkodliwe środki mają też długofalowy wpływ na organizm tych ludzi. Cały proces produkcji bawełny pochłania ogromne ilości wody – zwykły t-shirt to przeciętnie 2500 l, a para spodni to aż 8000 l. Należy zdawać sobie również sprawę, że płace na plantacjach bawełny w większości miejsc świata są skandalicznie niskie. Według BBC jest to około 20 gr za godzinę! Często, jak na przykład w Uzbekistanie czy Egipcie, na uprawach pracują dzieci.
Jedną z pierwszych firm odzieżowych, które zdały sobie sprawę z problemu, była amerykańska Patagonia. W 1994 roku zlecili zewnętrznej firmie badania, na tematów wpływu używanych przez siebie materiałów na środowisko. Wyniki badań były dużym szokiem, dlatego, że to właśnie bawełna została wskazana jako główny złoczyńca. Powodem była nie tylko ogromna ilość chemikaliów uwalnianych do środowiska, ale również zatrważające zużycie wody, zarówno przy uprawach, jak i późniejszej obróbce włókien. W wyniku tego procesu wiele trujących substancji i metali ciężkich trafia wraz z wodą do środowiska.
Raport ten uświadomił konieczność dokonania szybkich zmian w sposobie produkcji, w wyniku czego, już w 1996 roku odzież turystyczna Patagonii wykorzystująca bawełnę uszyta była z bawełny organicznej. Termin ten oznacza, że w uprawach nie stosuje się chemicznych środków ochrony roślin i nawozów sztucznych. Zamiast nich wykorzystuje się stare i sprawdzone naturalne metody rolnicze, obornika jako nawozu i neutralnych dla środowiska substancji podlegających biodegradacji. Stosuje się bawełnę niemodyfikowaną genetycznie.
Wiele prac, w tym usuwanie chwastów, a nawet zbiory wykonuje się ręcznie, co wpływa pozytywnie na czystość włókien. Późniejsze czyszczenie i farbowanie również odbywa się za pomocą łagodnych substancji i barwników pochodzenia naturalnego. Metody te nie mają tak negatywnego wpływu na lokalne ekosystemy, zwiększają bioróżnorodność, poprawiają jakość gleby i pozwalają zmniejszyć zużycie wody. Patagonia podaje, że zmiana sposobu uprawy ze standardowej na organiczny spowodowała ograniczenie emisji CO2 o 45% i redukcję zużycia wody aż o 87%.
Obecnie firma uczestniczy w pilotażowym programie Regenerative Organic Certification. Uprawy z tym certyfikatem spełniają bardzo wysokie wymagania, opierające się na trzech filarach: zdrowia gleby, dobrostanu zwierząt i sprawiedliwości społecznej. Program zawiera szczegółowe i rygorystyczne wymagania dotyczące między innymi sposobu prowadzenia upraw, nawadniania, używanych nawozów. Stosuje się płodozmian, złożony z 3, a nawet 7 gatunków roślin, w celu poprawy jakości gleby. Sposoby gospodarowania mają za zadanie zminimalizować negatywne oddziaływanie na okoliczną faunę. Równie ważny jest w tym wszystkim człowiek. Wszyscy pracownicy muszą otrzymywać godne wynagrodzenie, pracować w dobrych warunkach, być zatrudniani długoterminowo, mają prawo do tworzenia związków zawodowych, podejmowania grupowych decyzji. Dla wielu z nas brzmi to jak coś oczywistego, jednak w większości krajów takie warunki pracy są właściwie niespotykane.
Bawełna to materiał towarzyszący nam od wieków i nic nie wskazuje, byśmy mieli z niego w najbliższym czasie rezygnować. Nie ma zresztą powodu, by to robić. Ma ona wiele zalet, których próżno szukać u syntetycznych konkurentów.
Jedną z największych jest fakt, że bawełna jest biodegradowalna w czasie nieporównywalnie krótszym niż sztuczne materiały. Jednak kupując koszulkę czy spodnie z bawełny pochodzącej z konwencjonalnych upraw, musimy być świadomi ukrytych kosztów temu towarzyszących, tych ekologicznych i etycznych, zniszczenia środowiska i niemal niewolniczej pracy tysięcy ludzi. Obecnie bawełna organiczna stanowi jedynie 1% światowej produkcji. Od naszych wyborów konsumenckich – w tym ograniczenia zakupów – zależy, czy coś się zmieni w tej materii.
