Hipotermia może rozwinąć się w każdym miejscu i o każdej porze roku. To nie tylko górski problem, lecz także zjawisko, na które możemy być narażeni nawet w mieście. Wprawdzie w górach temat hipotermii jest szczególnie ważny, a wpływ na to ma kilka czynników. Długotrwałe wystawienie na trudne warunki, zmęczenie i trudny transport sprawiają, że o hipotermię wysoko nad poziomem morza jest łatwiej, a pomoc jest trudniejsza.
Nie musisz być ratownikiem górskim czy ratownikiem medycznym, by hipotermia i pierwsza pomoc w niej stały się w mgnieniu oka tematem dla ciebie niezwykle ważny. Na szlaku możesz natknąć się na kogoś w tym stanie, a w każdym miejscu możesz być świadkiem wypadku lub spotkać osobę starszą, bezdomną czy zagubione dziecko, którzy zapadną w ten stan. Przekonasz się o tym, jeśli poświęcisz kilka minut i przeczytasz artykuł do samego końca.
Hipotermia to obniżenie temperatury centralnej poniżej 35°. Mówimy o niej w chwili, gdy zawodzą mechanizmy obronne ciała i jego zdolność do termoregulacji. Ciało utrzymuje stałą temperaturę, jeśli ilość produkowanego przez nie ciepła równa się ilości utraty tego ciepła do otoczenia. Gdy ta równowaga zostaje zaburzona temperatura centralna obniża się i człowiek jest narażony na hipotermię.
Pamiętaj, że o hipotermii mówimy, gdy spada temperatura centralna i wychłodzone są narządy ludzkiego organizmu. Zmarznięcie, odmrożenie, a nawet zamarznięcie nie są synonimami hipotermii.
Niemal wszędzie i zawsze można być narażonym na hipotermię. Pamiętaj, że nie jest to problem tylko mroźnej zimy. Tym bardziej w górach, gdzie pogoda może zmienić się w kilka chwil.
Na hipotermię narażone są w szczególności osoby, które:
Tak. Każdy stan hipotermii prowadzi do zaburzenia funkcjonowania organizmu. Hipotermia postępuje w czasie, więc jeśli nie niesie się odpowiednio pomocy, stan osoby w hipotermii pogarsza się.
Hipotermia grozi śmiercią. Musisz jednak wiedzieć, że nawet z bardzo ciężkiej hipotermii można wyjść do pełnego zdrowia. Oczywiście potrzeba do tego dużo szczęścia i zaangażowania wielu ludzi.
Dowodzi temu wypadek lawinowy taterniczki jaskiniowej z 2015 r. W wyniku zejścia lawiny taterniczka znalazła się pod śniegiem i pozostawała w nim przez długie 2 godziny. Zanim udało się odkopać poszkodowaną, temperatura głęboka jej ciała spadła do 16,9°C… Ale najgorsze było jeszcze przed poszkodowaną i ratownikami. Tuż po odnalezieniu ofiary staje serce dziewczyny. Przez następne 6 godzin i 45 minut trwa reanimacja, transport i działania Centrum Leczenia Hipotermii Głębokiej. Przywracanie krążenia, pozaustrojowe ogrzewanie krwi… mijają długie godziny, aż w końcu jej serce łapie własny rytm. To historia z happy endem, w której poszkodowana, po 26 dniach, w niezłej formie wychodzi ze szpitala, a po 3 latach przecina linię mety maratonu. Niestety życie pisze również inne scenariusze.
Ciało ludzkie wytworzyło szereg mechanizmów obronnych, dzięki którym może funkcjonować. Mechanizm pragnienia, łaknienia, ale też mechanizm odczuwania zimna to nasz system obronny. Poczucie chłodu skłania nas do szukania schronienia, ubrania się. To pierwszy z naszych bezpieczników, który chroni człowieka spadkiem temperatury w ciele.
Drugim zabezpieczeniem jest obkurczanie obwodowych naczyń krwionośnych. Gdy wystawieni jesteśmy na zimno, ciało chroni w pierwszej kolejności narządy istotne dla podstawowych funkcji życiowych. Wówczas krew zaczyna krążyć w “krótszym obiegu”, a wychłodzeniu ulegają kończyny i mięśnie.
Trzeci bezpiecznik to dreszcze. Ciało samo pobudzając siebie do dreszczy jest w stanie wytworzyć sporo ciepła. Niestety żeby mięśnie drżały, potrzebna jest duż ilość paliwa. Tym paliwem jest głównie glukoza, która potrafi szybko się skończyć.
Człowiek traci nawet 90% ciepła przez skórę. Dobry ubiór w góry jest dlatego tak ważny. Wyróżnia się cztery sposoby utraty ciepła przez ciało ludzkie:
Każdy z tych sposobów utraty ciepła może być, kluczowy dla różnych warunków. Na silnym wietrze narażeni jesteśmy na przykład na działania konwekcji. Gdy jesteśmy natomiast unieruchomieni i nie mamy izolacji od zimnego podłoża, kluczowa dla wpadnięcia w hipotermię może być kondukcja.
Na szlaku nie jesteśmy w stanie zmierzyć temperatury osoby, która wpadła w hipotermię. Noszenie w plecaku termometru nie załatwi więc sprawy, a jedynym sposobem oceny sytuacji jest obserwacja objawów.
SKALA OCENY HIPOTERMII
| Pierwszy stopień (HT1) | Drugi stopień(HT2) |
| temp. 35-32°C – ofiara przytomna – zwykle przestraszona – silne dreszcze – dłonie i stopy zimne; skóra dłoni i stóp może być sina i blada | temp. 32-28°C – ofiara przytomna ale senna lub zdezorientowana; – obojętność – brak dreszczy – skóra na klatce piersiowej wyraźnie chłodna w dotyku – tętno (jeśli wyczuwalne) niemiarowe |
| Trzeci stopień (HT3) | Czwarty stopień (HT4) |
| temp. 28-24°C – akcja serca może zatrzymać się w każdej chwili! – ofiara nieprzytomna – nie odpowiada, nie reaguje na bodźce, nie porusza się – płytki oddech, wolne tętno (o ile wyczuwalne) – skóra w dotyku lodowata | temp. poniżej 24°C – ofiara nieprzytomna – brak oddechu i akcji serca – brak oznak krążenia krwi – właściwie zamarznięcie |
| Piąty stopień (HT5) | |
| temp. poniżej 12°C; zamarznięcie – skóra nie jest podatna na ucisk – w zagłębieniach ciała zbiera się szron lub lód |
Najważniejsza zasada odnosząca się do działań w hipotermii to zasada S.O.S – Spokojnie. Ostrożnie. Subtelnie. Z osobą dotkniętą hipotermią musisz postępować delikatnie. Gwałtowne przenoszenie ofiary w hipotermii może bowiem skończyć się tragicznie – zatrzymaniem akcji serca. Jeśli wyziębiona krew – na przykład krew z kończyn – gwałtownie dostanie się do serca może dojść do zaburzeń rytmu lub jego utraty.
Jeśli poszkodowany jest przytomny, nie stresuj go. W tej trudnej sytuacji postaraj się działać spokojnie, tłumacz jakie czynności będziesz podejmować. To zawsze uspokaja osobę poszkodowaną.
Każda osoba w hipotermii musi trafić w ręce specjalistów. Dlatego jednym z pierwszych działań powinno być również wezwanie pomocy GOPR, TOPR, Pogotowia Ratunkowego. Wezwanie pomocy w górach ułatwi ci aplikacja Ratunek i wpisany w telefon numer ratunkowy w górach. Pamiętaj, by nie rozłączać się, gdy telefonujesz do ratownika dyżurnego czy osoby przyjmującej zgłoszenie. To ratownik górski lub operator pogotowia zakończy połączenie.
Kluczowym problemem w przypadku hipotermii jest zapewnienie poszkodowanym lepszej ochrony termicznej. Najważniejsza staje się izolacja poszkodowanego i ochrona przed czynnikami zewnętrznymi.
A) Najistotniejsze jest zahamowanie czynników konwekcji. Okryj poszkodowanego, stwórz warstwę, która będzie chronić go przed wiatrem, śniegiem, deszczem. Jeśli okrywasz poszkodowanego warstwowo zachowaj między warstwami delikatny luz, który stworzy warstwę izolującego powietrza. Okrycie powinno składać się z 2-3 warstw (w tym warstwy odpornej na wiatr i wodę).
Pamiętaj:
B) Niezwykle istotne jest zatrzymanie kondukcji. Izoluj poszkodowanego od zimnego podłoża, sanek, akii, improwizowanych sani z nart. Jest to niezwykle ważne, gdy podejmujesz próbę transportu osoby w hipotermii w pozycji leżącej. Pozycja leżąca i unikanie ruchów jest wskazane już przy 2 stopniu hipotermii (HT2).
C) Tylko przytomnej osobie w lekkim stanie hipotermii możesz podać ciepłe i słodkie napoje. Pamiętaj, że aktywne ogrzewanie musi być też powolne. Ogrzewanie zewnętrzne – na przykład ogrzewacze chemiczne, pakiety grzewcze – można stosować bardzo ostrożnie. Pamiętaj, że w zbyt ciepłym otoczeniu osoba zacznie się pocić, a jest to jeden ze sposobów utraty ciepła przez organizm. Należy o tym pamiętać też w chwili przeniesienia poszkodowanego do bardzo ciepłego pomieszczenia.
D) Aktywność fizyczna osób w hipotermii powinna być ograniczana. W przypadku pierwszego stopnia (HT1) jest ona jeszcze zalecana, ale już w drugim stopniu hipotermii (HT2) należy unikać ruchów i transportować ofiary hipotermii w pozycji leżącej.
E) Koc ratunkowy. Przekonanie o niezwykłych właściwościach folii NRC jest lekko przesadzone. Przede wszystkim nie jest tak, że jedna strona grzeje, a inna wychładza. Srebrna powierzchnia “odbija” trochę lepiej ciepło, więc osoby w hipotermii powinniśmy okrywać sreberkiem do ciała. Folia NRC nie zastąpi warstwowego okrycia. Prawdą jest jednak, że jak na swą wagę i grubość (0,01 mm) oferuje wysokie właściwości izolacyjne, które porównać można do wełnianego koca o grubości 5 mm.
Pamiętaj! Nie masuj, nie pocieraj, a tym bardziej nie nacieraj poszkodowanego śniegiem. W przypadku hipotermii skupiasz się na ratowaniu podstawowych funkcji, zabezpieczeniu przed dalszą utratą ciepła i podejmujesz subtelne działania. Czym innym jest hipotermia, a czym innym miejscowe odmrożenia.
Cięższym stanom hipotermii często towarzyszą zaburzenia rytmu serca bądź jego zatrzymanie. Schemat postępowania RKO przy hipotermii, w zasadniczych cechach, nie różni się od standardowej procedury. Stosunek uciśnięć do oddechów ratunkowych wynosi 30/2 przy częstotliwości 100-120 ucisków na minutę. Masaż serca należy prowadzić bezpośrednio na klatce piersiowej. U osób w hipotermii też należy ją odsłonić i prowadzić uciski na głębokość 5-6 cm.
Ocena oddechu i krążenia u osób w hipotermii powinna być dłuższa. Może wynosić nawet 60 sekund, dlatego że w przypadku hipotermii sygnały są słabsze, trudniejsze do zaobserwowania.
Jeśli w schronisku lub innym miejscu dostępne jest AED, należy go użyć. Zaleca się jednak odstąpienie od wyładowań AED po 3 wyładowaniach. Mapę lokalizacji takich urządzeń znajdziesz na stronie: www.ratujzsercem.pl.
Jeśli poszkodowany nie wymaga zastosowania RKO, pamiętaj by zawsze monitorować jego stan. Z czasem może on ulec przecież pogorszeniu.
Ten artykuł to tylko pierwszy krok, który można zrobić w stronę poznania tego problemu. W górach szczególnie narażeni jesteśmy na stany hipotermii, ale problem ten dotyczy nawet codziennych sytuacji czy wypadków. Wypadkom towarzyszy często hipotermia pourazowa, która jest jeszcze trudniejsza do zdiagnozowania, bowiem oznaki hipotermii często są mniej widoczne niż symptomy urazów.
Co możesz jeszcze zrobić, by dowiedzieć się więcej? Odwiedź stronę Centrum Leczenia Hipotermii Głębokiej. To strona ośrodka, który w dziedzinie ratowania ze stanów hipotermii jest liderem na skalę całego świata. Na stronie krakowskiego ośrodka znajdziesz szereg informacji, kurs e-learningowy, czy aplikację ze schematem postępowania (aplikacja przeznaczona dla osób po kursach KPP).
*
Bodźcem do napisania tego artykułu była prośba naszego czytelnika – Mariusza. Mariusz – wraz z kolegą i spotkanym na szlaku biegaczem – udzielili pomocy mężczyźnie w hipotermii, którego w Walentynki (2021) znaleźli na szlaku czarnym na Kolisty Groń. Dziękujemy za Waszą akcję, Wasze wielkie serce i impuls do stworzenia tego artykułu.
