Polska jest pełna cudów natury, świetnych destynacji wycieczek jednodniowych, weekendowych i tych dłuższych. Różnorodność terenu i atrakcji jest ogromna. Są one dostępne dla każdego, co nierzadko może stwarzać pewnego rodzaju zagrożenia dla przyrody.
Na szczęście funkcjonuje wiele sposobów ochrony przyrody, które pozwalają cieszyć się tymi dobrami niezmiennie przez długie lata. Jednym z nich jest wydzielenie terenu objętego szczególnymi obostrzeniami. Obszary o największej popularności i wartości przyrodniczej są wcielane do programu jako parki narodowe oraz parki krajobrazowe. Oprócz tego są tworzone jeszcze rezerwaty przyrody, które są sporo mniejsze od wyżej wymienionych parków.
Zarówno jeden jak i drugi to obszary o określonych granicach, ustanowione dla ochrony naturalnej przyrody. Parków krajobrazowych jest w Polsce ponad 120, a narodowych 23. Zasady zachowania się w parku narodowym, do których należy się ściśle podporządkować, wymienione są w regulaminach poszczególnych obiektów. Określają one między innymi to, że turyści mogą poruszać się jedynie wyznaczonymi szlakami. Do tego przydatna jest mapa turystyczna. Dobrze jest mieć taką ze sobą, żeby nie robić sobie i innym problemu zgubieniem trasy w środku lasu.
Tymczasem z parku krajobrazowego ludzie mogą korzystać w dowolny sposób, dopóki nie szkodzą naturze. Można na jego terenie mieszkać i pracować, można na przykład zaznać kąpieli w jeziorze czy odetchnąć pod drzewem stojącym kawałek od drogi. Działalność człowieka nie jest tu zakazana, ale ograniczona. Kolejną różnicą jest powierzchnia – park narodowy musi posiadać jej co najmniej 1000 ha, park krajobrazowy nie ma natomiast żadnych ograniczeń.
Tak jak zwykle przychodząc do lasu powinniśmy czuć się jak goście, tak wchodząc do parku narodowego raczej wyobraźmy sobie, że wchodzimy do muzeum, gdzie jest wiele niepowtarzalnych eksponatów. Taka wizyta łączy w sobie odpowiedni szacunek i uważność, którą musimy zachować. Obszar objęty najwyższym stopniem ochrony wymaga od nas obu tych rzeczy. Dlatego bezwzględnie powinniśmy przestrzegać zasad obowiązujących w parkach narodowych. Poruszając się po wyznaczonych szlakach nie tylko przyczyniamy się do ochrony przyrody, lecz także zwiększamy własne bezpieczeństwo. Czy zdjęcie jest warte dewastacji takiego dobra? Czy jeśli przysiądziemy na skraju ścieżki zamiast na łące, to spadnie nam z głowy korona? W parku narodowym poruszaj się tylko po wyznaczonych szlakach i odpoczywaj w miejscach do tego przeznaczonych.
Zaczęliśmy od prostej, ale nieoczywistej rzeczy. Teraz pokrótce przejdziemy przez pozostałe zasady bezpieczeństwa dotyczące natury i nas samych. Sprawy oczywiste na początek – zero ognia w niedozwolonych miejscach. Jeśli władze parku przewidziały możliwość wzniecania ognisk, to tylko w ściśle wyznczonych punktach. Niestety, a może bardziej „stety”, zakaz palenia tyczy się też papierosów. Na takie aktywności również wyznaczone są odpowiednie strefy.
„Skoro nie ognisko, to może chociaż nocka? Schowamy się w krzakach i nikomu nie będziemy przeszkadzać” – ktoś może zapytać. Odpowiedź powinna być oczywista. Nie można biwakować, rozbijać namiotów, ani nawet ukradkiem kłaść się w samym śpiworze, na terenie parków narodowych, a nawet krajobrazowych. Grożą za to wysokie mandaty, ale chętni na taką przygodę bardziej powinni obawiać się swojego sumienia. Jako miłośnicy przyrody, szczególnie powinniśmy uszanować takie prawo. Skoro lubimy naturę, to przyjemnością dla nas powinno być umożliwienie jej rozwoju w tych miejscach bez jakichkolwiek ingerencji. Wiecie, to jak z partnerem. Nie chcemy być dyktatorami w związku, tylko dajemy się realizować, szanujemy potrzeby. Wobec tego jako wzór dla innych, my – przyjaciele fauny i flory nawet nie próbujmy robić biwaków w miejscach niedozwolonych.
Poza tym nie dokarmiajcie, ani nie zbliżajcie się do dzikich zwierząt. Nie korzystajcie również z „darów lasu”. Maliny, jeżyny, jagody i grzyby zostawcie zwierzętom. Im są bardziej potrzebne w tym miejscu. Poza tym, nigdy nie jedzcie owoców z lasu bez wcześniejszego umycia, najlepiej pod bieżącą wodą, bo możecie nabawić się takich nieprzyjemności jak gorączka krwotoczna, bąblowica czy rozstrój żołądka.
A jeśli już przy rozstroju jesteśmy… „Takie” rzeczy też tylko w wyznaczonych miejscach. To znaczy toaletach. Kojarzycie te wszystkie artykuły o Mount Evereście, który stał się najwyższym na świecie toi-toiem? Wszyscy zadbajmy o to, aby polskie parki narodowe nie dostały takiego niesławnego określenia. Więcej o podróżowaniu bez zostawiania śladów możecie przeczytać w tym tekście – zobacz.
Oczywiście, innych pozostałości też nie powinno po nas zostać, dlatego pamiętajcie, aby nie śmiecić. Wszystko co przynieśliście pełne, puste nawet łatwiej włożycie do plecaka. W ogóle w życiu nie śmiećcie, a w parkach narodowych to nie śmiećcie podwójnie.
Zanieczyszczanie natury polega również na generowaniu hałasu. Idąc przez szlaki PN zachowujmy się więc cicho. Powodów wszyscy się domyślają, więc nie będziemy się nad nimi rozwodzić. Między innymi z powodu hałasu zakazane jest latanie dronami.
Zasady zachowania w parku narodowym, jeśli chodzi o wykorzystanie sprzętu fotograficznego (oprócz tego latającego) nie sprawiają nam problemu. Pod warunkiem, że nie robimy tego zarobkowo, bo na takie sesje wymagane jest pozwolenie od władz. Poza tym zdjęcia należy robić z rozsądkiem. Zapewne będzie was kusiło, aby złapać lepszy kadr zza szlaku, czy zrobić fotę tego, co jest w miejscu niedostępnym, podchodząc jak najbliżej. Jednak nie warto tego robić. Oprócz oczywistych aspektów finansowych w razie przyłapania, często sprawa dotyczy też bezpieczeństwa. Czy naprawdę te zdjęcia są warte zniszczenia parku narodowego i podejmowania ryzyka? Tak powinno brzmieć pytanie, które sobie zadamy. Dobrze by było, gdyby każdy gość tych obszarów utożsamiał się z gronem turystów i czuł odpowiedzialność społeczną. To nie jest tak, że „jak ja wejdę, to się nic nie stanie”. Takich wyjątków będzie tysiące, jeśli więc nie będziemy się wszyscy sami pilnować, będzie to już tylko krok od utraty takich skarbów natury.
Często też w dokumentach pojawia się zapis o zakazie poruszania po zmroku. Wtedy otwarte są tylko szlaki prowadzące do schronisk i wyjść. Pamiętajcie, że w każdym parku, niezależnie od klasyfikacji prawnej, obowiązuje inny regulamin. Dokumenty między poszczególnymi obszarami mogą się różnić, dlatego odwiedzając park narodowy zasady powinniśmy poznać przed wejściem.
Jak zostało powiedziane, każdy park ma swoje zasady. Jeśli chodzi o podróże na kołach to musimy za każdym razem sprawdzić jakie przepisy obowiązują rowerzystów. Na przykład w Babiogórskim i Narwiańskim PN obowiązuje całkowity zakaz poruszania się rowerem. W innych są wyznaczone ścieżki, bądź dostępne jest poruszanie się tylko drogami publicznymi. A z kolei władze Słowińskiego, Wolińskiego, czy Drawieńskiego Parku Narodowego starają się nas zachęcić do pedałowania.
„Płacić za wstęp do lasu?” Kiedyś usłyszałem pełen zdziwienia komentarz. Trochę tak jest, a trochę nie jest – tak, za wstęp do obszarów leśnych dostępnych dla wszystkich musimy zapłacić. Ale kwota z biletu idzie na utrzymanie całego obszaru w jak najlepszym stanie. To z niej właśnie finansowane są ławki, kosze na śmieci, czy renowacje szlaków. Potraktujcie to raczej nie jako obowiązkową opłatę, a cegiełkę dorzuconą do budżetu ekipy dbającej o to miejsce. Przecież „wsparłem program ochrony środowiska” brzmi lepiej niż „zapłaciłem za bilet, bo trzeba było”. Taki zakup ustrzeże was też przed mandatem w razie kontroli.
Park krajobrazowy i narodowy różni się przede wszystkim przepisami o działalności człowieka w rozumieniu prowadzenia działalności gospodarczej, czy zamieszkania. Wytyczne dotyczące turystyki są podobne. Dla przypomnienia – obowiązuje zakaz biwakowania, palenia ognia w miejscach do tego nieprzeznaczonych. Schodzenie ze ścieżek nie jest już bezwzględnie zakazane, ale mocno niezalecane. Jeśli mogę pozwolić sobie na prywatę, to również przyłączę się do tego apelu, z powodów, o których pisałem wyżej. Jest tyle miejsc, w których bez szkody dla cennych gatunków możemy chodzić gdzie i jak chcemy, że obszary chronione bez żalu możemy odpuścić. Zasady zachowania w parku krajobrazowym są mniej rygorystyczne od tych obowiązujących w parku narodowym, ale nie oznacza to, że powinniśmy traktować to jako mniej cenny teren. Tam również zachowajmy uwagę.
Nie ma też ujednoliconych przepisów dotyczących rowerów w parkach krajobrazowych. W tym przypadku również warto sprawdzić, czy władze danego terenu zezwalają na taką aktywność. Często są wyznaczone szlaki rowerowe – jeśli takie znajdziemy, na pewno wjazd do parku jest dozwolony. W parkach krajobrazowych, tak jak w innych lasach, zabroniona jest jazda pojazdami mechanicznymi. Jeździć można tylko po drodze publicznej, a ta jest wyraźnie zaznaczona znakami. Nawet jeśli nie ma szlabanów przecinających drogę, wjazd może być zabroniony, więc zwróćcie na to szczególną uwagę. Ponadto obowiązuje zakaz korzystania ze sprzętu motorowego na otwartych zbiornikach wodnych. Nie można również łowić ryb na tych terenach.
Rezerwat przyrody jest w swoich zakazach niemal tak rygorystyczny jak park narodowy. Zabrania się tam między innymi: niszczenia roślin, zbierania grzybów i runa leśnego, zakłócania ciszy czy pozyskiwani skał, skamieniałości, minerałów i bursztynów. Poza tym na terenach rezerwatów mamy wymieniony szereg niedozwolonych aktywności – wspinaczka, eksploracja jaskiń i zbiorników wodnych, biwakowanie, czy palenie ognisk i wyrobów tytoniowych, chyba że lokalne władze wyznaczyły miejsca, gdzie jest to dozwolone. Najistotniejsze jest to, że w rezerwatach, tak jak w parkach narodowych, nie można schodzić z wyznaczonych ścieżek. Oczywiście dotyczy to nie tylko ruchu pieszego, ale też rowerowego, narciarskiego i konnego. Pamiętajcie więc, że nie tylko w PN należy trzymać się wyznaczonych szlaków, ale też w mniej znanych rezerwatach musimy się pilnować.
Zasady zachowania w parku krajobrazowym i narodowym nie są po to, aby uprzykrzyć nam życie. Służą one ochronie najcenniejszych obiektów, dlatego nie powinniśmy ich traktować jak wroga, a raczej jako podręcznik i ułatwienie. Nie chcielibyśmy, aby tak ładne góry jak Tatry, czy tereny Puszczy Białowieskiej zostały zniszczone przez naszą niewiedzę. Jeszcze raz przypomnę, żebyście pamiętali o sprawdzaniu regulaminów, aby się nie zaskoczyć. Poza tym bawcie się dobrze i bezpiecznie w najpiękniejszych miejscach w Polsce!
