Raki to sprzęt, który powinien się znaleźć w ekwipunku każdego turysty, planującego zimowe wycieczki w wyższe góry, takie choćby jak Tatry. Wiele osób, zwłaszcza będących na początku swojej przygody z zimową turystyką górską, zastanawia się, czy raki koszykowe faktycznie są niezbędne. Gdy już dojdą do wniosku, że muszą mieć swoją parę raków, pojawia się kolejne pytanie… Jaki model wybrać?
W tym tekście chciałbym omówić najbardziej uniwersalny wybór, czyli raki koszykowe. Jak są zbudowane? Kiedy zabrać je ze sobą w góry? I dlaczego wersje koszykowe uznawane są za najbardziej uniwersalne? Ważną kwestią jest też to, by buty do raków były dopasowane. Nie każdy model będzie bowiem dobry jako buty pod raki koszykowe.
Raki zimowe i czekan to podstawowy sprzęt wykorzystywany zimą przez odpowiedzialnych turystów wysokogórskich. Zadaniem raków, oczywiście w dużym skrócie, jest zapewnić nam odpowiednią przyczepność na lodzie lub zbitym śniegu. Z kolei czekan to sprzęt, który pomoże zatrzymać upadek, jeśli tej przyczepności mimo wszystko zabraknie.
W okresie zimowym na różnego rodzaju grupach, aż roi się od pytań, czy na danej trasie raki są potrzebne. Z moich doświadczeń wynika, że odpowiedź może być tylko jedna. Tak, w okresie zimowym, a także późną jesienią i wczesną wiosną, raki turystyczne lub chociaż raczki, zawsze powinniśmy mieć w plecaku. Raków koszykowych używają i powinni używać turyści, wybierający się zimą w Tatry. Oczywiście jeśli sztywność buta, który nosimy jest większa, a but konstrukcyjnie dopasowany, to można zastosować również inne typy raków.
Chociaż artykuł ten dotyczy przede wszystkim raków turystycznych (zwanych też rakami koszykowymi), to o raczkach wspominam w nim nie bez powodu. W przypadku typowej turystyki zimowej, „zwykły Kowalski” wybiera bowiem najczęściej właśnie pomiędzy tymi dwoma rodzajami sprzętu. W raczkach chodzi się zdecydowanie wygodniej i są tańsze w zakupie. Nie są jednak tak bezpiecznym wyborem jak raki turystyczne. Raczki turystyczne możemy zabrać na łatwe beskidzkie czy sudeckie szlaki, ale w wyższych górach lepiej mieć ze sobą coś solidniejszego. Buty turystyczne uzbrojone rakami koszykowymi to właściwy wybór na wszystkie wycieczki tatrzańskie, gdy planujemy wejście na jakiś szczyt lub wysoko położoną przełęcz.
Raki koszykowe – czasami nazywane także rakami paskowymi – mogą być zakładane na prawie każdy rodzaj buta z wysoką cholewką, w tym na buty trekkingowe. Warunkiem jest tylko odpowiednio sztywna podeszwa, która rozmiarem pasuje do raka. Sztywność obuwia jest ważna, by raki nie spadały, a łącznik raków nie był nadmiernie wyginany. System mocowania stosowany w rakach koszykowych nie wymaga, żeby buty były wyposażone w specjalne ranty. Raki półautomatyczne i raki automatyczne mają w tym zakresie większe wymagania. Raki półautomatyczne wymagają specjalnej konstrukcji tyłu buta, a raki automatyczne także specjalnego rantu na czubku obuwia. Właśnie dlatego raki paskowe uznawane są za wybór najbardziej uniwersalny.
Raki paskowe (koszykowe) zawdzięczają nazwę swojej budowie. Do mocowania raka na bucie służą dwa koszyki zlokalizowane na przodzie i tyle. Ważną rolę odgrywa także pasek, który mocuje buty do raków i zapewnia odpowiednie dopasowanie rakom i butom z wysoką cholewką. Pasek musi zostać odpowiednio zawiązany. Koniecznym jest nauczyć się jak założyć raki odpowiednio. Generalnie wiązanie raków jest procesem dość kłopotliwym, zwłaszcza na mrozie, w zimowych warunkach, w trudnym terenie. Trzeba wiedzieć jak to zrobić i włożyć w to sporo siły, bo inaczej rak może być założony zbyt luźno.
Nazwa raki koszykowe lub paskowe wynika z budowy raków. Do ich mocowania używamy dwóch koszyków (z przodu i tyłu) oraz paska.
Przede wszystkim warto pamiętać o tym, że raki koszykowe należy dopasować w domu, a nie w górach. Zakładanie i wiązanie bywa bowiem kłopotliwe, a jeśli do tego dojdzie także kwestia regulacji rozmiaru, to gwarantuje, że mocno zmarzną ci dłonie. Przed wyjazdem w góry, weź zatem swoje nowe raki zimowe oraz buty pod raki i w pierwszej kolejności dopasuj rozmiar. Gdy już to zrobisz, weź kawałek kartonu lub coś podobnego, aby nie zniszczyć podłogi. Załóż swój but, rak i poćwicz wiązanie. Patrząc na raki od góry łatwo zauważyć, że mają profilowany kształt. Nie jest wiec bez znaczenia, który rak założymy na którą nogę. Regulator, czyli element, przez który przekładamy taśmę kończąc wiązanie powinien znajdować się po zewnętrznej stronie stopy.
Sposób wiązania raków paskowych polega najczęściej na przeciągnięciu taśmy najpierw przez koszyk na przodzie buta, a potem przez wewnętrzną część koszyka górnego lub najpierw przez koszyk górny, a potem przez dolny. Niektóre źródła sugerują pierwszy sposób, a inne drugi. Z moich doświadczeń wynika, że nie ma większej różnicy, który wybierzemy. Wiązanie kończymy przeciągając pasek przez regulator przyczepiony do zewnętrznej strony górnego koszyka i mocno zaciągamy, aby rak dobrze trzymał się buta. Tak zawiązany rak będzie trzymał się odpowiednio na obuwiu trekkingowym.
Zobacz film jak wiązać raki koszykowe:
System mocowania stanowi górną część raka. Dolna to przede wszystkim zęby, których zadaniem jest wbijanie się w śnieg i lód, co zapewnia nam przyczepność. Raki turystyczne mają z reguły 12 zębów, które są wykonane ze stali. Raki powinny mieć także podkładki zapobiegające przywieraniu śniegu od spodu, czyli element nazywany antisnowy lub antibooty.
Warto wspomnieć, że istnieją lekkie raki koszykowe wykonane z aluminium, często wyposażone w 10 zębów. Tego typu modele najczęściej dedykowane są jednak narciarstwu skiturowemu lub ewentualnie turystyce lodowcowej. W przypadku turystyki tatrzańskiej najbardziej uniwersalnym i powszechnym wyborem są raki paskowe wyposażone w 12 stalowych zębów.
Przednią i tylną część raka łączy część nazywana łącznikiem. Z reguły wykonany jest on ze stali. Większość łączników jest raczej sztywna, ale istnieją także modele wytworzone z bardziej elastycznej stali. Przykładem bardziej elastycznego łącznika jest Climbing Technology Flex Bar. Raki z takim łącznikiem teoretycznie mogą zostać założone nawet na but o stosunkowo średniej twardości, więc jeśli sztywność buta jest mniejsza, należy rozglądać się za tego typu rozwiązaniem. Standardowe łączniki pozwalają na regulację raka do rozmiaru 46 lub rzadziej 47. Jeśli masz większą stopę, to przed wyborem raka sprawdź, czy w modelu, który chcesz nabyć łącznik jest wymienny i czy można dokupić dłuższą wersję.
Raki koszykowe to odpowiedni wybór dla turystów lubiących zimowe wędrówki po wysokogórskich szlakach. W Polsce najlepszym przykładem pasma, w które powinniśmy zabierać raki turystyczne są Tatry. Zimą w Tatrach oczywiście lepiej sprawdzałyby się raki półautomatyczne lub automatyczne. Trzeba jednak pamiętać, że zestaw raki półautomatyczne i buty zimowe pod półautomaty to wydatek ponad 1200 zł, a zestaw raki automatyczne i buty pod automaty to koszt ponad 1500 zł. Co gorsza, tego typu buty raczej nie sprawdzą się w górach w innych porach roku niż zima. Wyjątek stanowi wyjazd na lodowiec.
Z tego względu wiele osób, zwłaszcza tych, którzy dopiero rozpoczynają swoją przygodę z zimową turystyką wysokogórską decyduje się właśnie na wybór uniwersalny, którym są raki paskowe. Dużą popularnością wśród turystów szukających pierwszych raków cieszą się choćby takie modele raków koszykowych jak Camp Stalker. Model ten wyposażono w koszykowe mocowanie, 12 stalowych zębów, podkładki przeciwśnieżne, elastyczny łącznik i pokrowiec.
„W okresie zimowym na różnego rodzaju grupach, aż roi się od pytań, czy na danej trasie raki są potrzebne. Z moich doświadczeń wynika, że odpowiedź może być tylko jedna. Tak, w okresie zimowym, a także późną jesienią i wczesną wiosną, raki turystyczne lub chociaż raczki, zawsze powinniśmy mieć w plecaku.”
Jakie buty do raków? To pytanie spędza sen z powiek niejednemu turyście. Największą zaletą raków koszykowych jest możliwość założenia ich na różnego rodzaju obuwie, w tym buty trekkingowe. Sam zaczynałem właśnie od butów trekkingowych, do których później dobierałem raki zimowe. Taki zestaw nie jest idealny, bo buty trekkingowe z reguły nie pozwalają na tak dokładne dopasowanie raka, jak obuwie zimowe z rantami. Niekwestionowaną zaletą jest natomiast znacznie niższy koszt nabycia, o czym wspominałem przed chwilą.
Warto jednocześnie pamiętać, że nie każdy but trekkingowy nadaje się do używania z rakami. Podstawą jest odpowiednia sztywność podeszwy, bo zbyt miękka może doprowadzić nawet do złamania łącznika w rakach. Nie jest to przygoda, którą chcielibyśmy mieć w środku stromego i śliskiego pola śnieżnego. Łączniki elastyczne są pewnym rozwiązaniem, ale w dalszym ciągu najbezpieczniejszym wyborem jest but trekkingowy ze sztywną podeszwą.
Jeśli szukasz dla siebie raków i masz już odpowiednie buty do raków, to najlepiej zabrać posiadane buty do sklepu i na miejscu sprawdzić dopasowanie. Jeśli jednak dopiero przymierzasz się do zakupu butów, to polecam zdać się na doświadczenie sprzedawców i powiedzieć, że potrzebujesz butów, które mogą być używane z rakami paskowymi.
Skoro artykuł dotyczy wyboru uniwersalnego, to muszę w nim wspomnieć kilka słów o rozwiązaniu, które zaproponowała w swoich rakach francuska marka Petzl. Mowa o systemie Leverlock Universel. Każde kompatybilne z tym rozwiązaniem raki można dowolnie przekształcać korzystając z wymiennych mocowań.
Wystarczy kupić kompatybilne z systemem Leverlock Universel raki Petzl i dodatkowe mocowania, aby móc zrobić ze swoich raków wersję koszykową, półautomatyczną albo automatyczną. Nie miałem jeszcze możliwości korzystania z tego systemu, więc nie wiem jak sprawdza się w praktyce, ale trzeba przyznać, że sam pomysł wydaje się bardzo ciekawy. Dzięki niemu możesz stosować rożne buty do raków Petzl.
Buty trekkingowe i raki koszykowe to uniwersalny zestaw, pozwalający zacząć przygodę z zimową turystyką. Nie będzie wiązał się z nadmiernym wydatkiem i zapewni podstawowe bezpieczeństwo, podczas przemierzania szlaków pokrytych śniegiem i lodem. Wiesz już jakich butów trekkingowych potrzebujesz i jakiego typu raków można używać do jakiego obuwia. Oczywiście sam zakup raków to nie wszystko. Trzeba także nauczyć się w nich chodzić. Jestem jednak zdania, że tę wiedzę najlepiej zdobywać w praktyce, ucząc się od doświadczonych znajomych lub na kursie zimowej turystyki wysokogórskiej.
