Wybierając się w góry myślimy zwykle o pięknych widokach, planowanej trasie i przygodzie. Myśli o ewentualnych problemach są spychane gdzieś w najodleglejsze zakamarki świadomości. Bo też nastawianie się na to, że coś może się stać nie wpływa dobrze na motywację. Niemniej myśląc o najlepszym, warto przygotować się na najgorsze. Dlatego opowiem Ci jak wygląda system ratownictwa górskiego w Polsce, czym są GOPR i TOPR oraz jak skutecznie wezwać pomoc.
Jak i gdzie się to wszystko zaczęło? Muszę się cofnąć ponad 100 lat wstecz, do pionierskich czasów turystyki tatrzańskiej. Wyglądała ona zupełnie inaczej niż obecnie, szlaków znakowanych nie było prawie wcale, a nawet wycieczki, które dziś uważamy za niemal spacery były wyzwaniem. Podobnie ze wspinaczką, której prekursorzy dopiero zaczynali zdobywać tatrzańskie szczyty i granie. I choć na wyczyny te porywali się tylko nieliczni, to i tak wypadków nie brakowało.
Po raz pierwszy o powołaniu pogotowia ratunkowego w Tatrach zaczęli mówić publicznie Mariusz Zaruski oraz młody, choć już dobrze znany kompozytor Mieczysław Karłowicz w 1907 r. Sprawa jednak nie znalazła przychylności austriackich władz Galicji i została odłożona na przyszłość. Przyspieszenie nastąpiło dwa lata później. 8 lutego 1909 r. na Małym Kościelcu zginął w lawinie Karłowicz. Dla tatrzańskiego środowiska był to szok. Podjęto intensywne prace i 29 października 1909 r. we Lwowie powołano Tatrzańskie Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe, którego naczelnikiem został Mariusz Zaruski.
Historia GOPR jest o kilkadziesiąt lat krótsza. Już w dwudziestoleciu międzywojennym pojawiły się głosy, że pomoc w górach potrzebna jest nie tylko w Tatrach, ale także w Beskidach. Przy czym orędownicy tego pomysłu mieli na myśli przede wszystkim Beskidy Wschodnie, głównie Czarnohorę. Nie podjęto jednak wówczas żadnych formalnych działań w kierunku zorganizowania takiej grupy.
Działalność TOPR w okresie II wojny światowej przerwana została tylko na krótko, ale od 1940 r. była prowadzona pod nazwą Freiwillige Tatra Bergwacht. Po wojnie rozpoczęto reorganizację struktur. W 1951 r. TOPR dostał się pod opiekę tworzonego Polskiego Towarzystwa Turystyczno Krajoznawczego (PTTK), ale już rok później powołano Górskie Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe, które docelowo miało objąć swoim zasięgiem całość polskich gór. Podzielono je na oddziały: Krynicki, Beskidzki i Sudecki, a TOPR wszedł w skład GOPR jako oddział Tatrzański. W ten sposób na prawie 40 lat obydwie organizacje działały pod jednym szyldem.
W 1991 r. drogi instytucjonalne GOPR i TOPR rozeszły się. Tak jest do dziś. TOPR obejmuje swoim zasięgiem Tatry i Pogórze Spisko-Gubałowskie, natomiast pozostałe pasma górskie w Polsce ma w swoim działaniu GOPR.
Obecnie po kilkukrotnych reorganizacjach Górskie Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe działa w 7 Grupach terenowych. Są to działające w górach Grupa Bieszczadzka, Krynicka, Beskidzka, Podhalańska (nie mylić z TOPR), Sudecka i Karkonoska, a także Grupa Jurajska.
Zasięgi działania poszczególnych grup GOPR i siedziby głównych stacji prezentują się następująco:
Do GOPR i TOPR należą ratownicy ochotnicy i ratownicy zawodowi. Tych drugich jest zdecydowanie mniej. Na koniec 2021 r. w GOPR było ponad 820 ratowników ochotników oraz około 130 ratowników zawodowych. Natomiast TOPR liczył prawie 300 ratowników ochotników i około 40 zawodowych.
Ratownicy w ramach swoich grup pracują w sekcjach terenowych i pełnią dyżury w centrali oraz dyżurkach. Dyżurki zlokalizowane są zarówno w miejscowościach, jak i w większości schronisk górskich. Zimą dyżurują też w stacjach narciarskich. Dysponują quadami, samochodami terenowymi, skuterami śnieżnymi oraz helikopterami. W GOPR i TOPR służą też psy szkolone do poszukiwania zasypanych w lawinach.
Rocznie ratownicy GOPR uczestniczą w około 2500 akcji, zaś TOPRowcy udzielają pomocy ponad 600 razy. Jak dotąd największa akcja była prowadzona przez TOPR 22 sierpnia 2019 r. podczas i po ogromnej burzy w Tatrach, w wyniku której zginęło 5 osób, a około 150 zostało rannych. Brało w niej udział 80 ratowników TOPR. Pomoc udzielana przez GOPR i TOPR jest bezpłatna i nie wymaga posiadania żadnego ubezpieczenia dodatkowego.
Oprócz działalności ratunkowej zarówno ratownicy GOPR jak i TOPR prowadzą akcje edukacyjne, szkolenia z zakresu poruszania się w górach w różnych warunkach, w tym zimowych, lekcje dla dzieci i młodzieży. Na stronach prowadzonych przez TOPR oraz GOPR i jego poszczególne grupy można znaleźć bieżące informacje o warunkach i pogodzie w górach, a także zagrożeniu lawinowym. Będąc w schronisku możesz też zawsze zapytać dyżurujących ratowników o warunki na szlakach oraz ewentualne zalecenia dotyczące wybranej trasy. Lepiej zapytać i rozwiać wątpliwości niż znaleźć się w sytuacji zagrożenia.
Dla TOPR i GOPR numer telefonu do wezwania pomocy jest ten sam. Z telefonów stacjonarnych możesz dzwonić na 985, ale obecnie znacznie bardziej rozpowszechniony jest numer komórkowy 601 100 300. Pamiętaj, żeby dokładnie podać ratownikom lokalizację oraz nakreślić co się stało. Słuchaj także poleceń i postępuj zgodnie z nimi.
Będąc w terenie, bez zasięgu pomoc możesz też wzywać sygnałem świetlnym (np. latarka) lub dźwiękowym (np. gwizdek) nadając go 6 razy na minutę czyli co 10 sekund. Po sekwencji 6 sygnałów czekaj przez minutę na odpowiedź. Jest nią sygnał nadawany 3 razy na minutę czyli co 20 sekund.
Zobacz artykuł „Jak wezwać pomoc w górach”
Dziś, kiedy niemal każdy z nas ma zawsze przy sobie smartfon najłatwiejszym i najskuteczniejszym sposobem wzywania pomocy jest aplikacja Ratunek. Działa ona w systemie Android, IOS oraz Windows Phone. Wystarczy, że ją uruchomisz, wybierzesz lokalizację (góry lub woda ponieważ działa ona także dla ratownictwa wodnego) oraz trzy razy dotkniesz przycisku na środku ekranu. Zostaniesz automatycznie połączony z ratownikami, a Twoja pozycja zostanie do nich wysłana. Nawet jeśli poziom baterii jest bardzo niski albo zasięg zanika i nie dasz rady porozmawiać z dyżurnym ratownikiem aplikacja prześle Twoją lokalizację, co pozwoli ratownikom ruszyć z pomocą. Dodatkowo masz też możliwość wysłania smsa. Ze względu na własne bezpieczeństwo podczas wycieczek w góry dobrze jest mieć zawsze przy sobie telefon komórkowy oraz powerbank pozwalający na jego doładowanie.
Zarówno dla nas, jak i dla ratowników GOPR i TOPR najlepiej byłoby, gdybyśmy musieli korzystać z ich pomocy jak najrzadziej. Jednak ponieważ wypadki są nieodłączną częścią aktywności górskiej musisz wiedzieć gdzie szukać pomocy. Nie chodzi o to by się bać i ograniczać aktywność, ale żeby planując wspaniałe górskie wypady przygotować się na kłopoty. Mając tę wiedzę i aplikację Ratunek w smartfonie będziesz w stanie skutecznie wezwać pomoc.
Zobacz jak jeszcze zadbać o bezpieczeństwo. Artykuł „Bezpieczeństwo w górach – poznaj zasady!” Ci w tym pomoże.
